تاریخچه
زیره سیاه ایرانی (کرمانی) كه Nigella Sativa از ديگر نامهاي آن است ،يكي ازبنام ترين دانه هاي دارويي در تاريخ است.ريشه لغت cumin از فرانسه است كه اين لغت در زبان فرانسه هم قرض گرفته شده از لغت عربي Kammon مي باشد، عربها نيز اين لغت را از لغت اسپانيايي comino گرفته اند. ايران درتهيه زيره نقش عمده اي داشت. در كاوش هاي باستاني در شهر سوخته زابل مشخص شده است كه مردم آن در پنج هزار سال پيش زيره سياه را مي شناختند. بیشترین زیره در ایران، در شهر کرمان رشد می‌کند
مصري ها زيره ي سبز را 5 هزار سال قبل از ميلاد مسيح استفاده مي كردند.رومي ها زيره ي سبز را به عنوان جايگزيني براي فلفل استفاده مي كردند .جالب اينجاست كه نام مستعار امپراطور روم، آنتونيوس پيوس cumin splitter( ) به معني شكاف دهنده زيره آن هم از نوع سبزش بود.چرا كه او براي به ثمر رسيدن پروژه هاي اجتماعي، در زندگي شخصي خود بسيار مقتصد و صرفه جو بود.
ریخت شناسی
گياه گلدار زيره عضوي از خانواده ي Umbelliferou است30 ؛ الي 60 سانتيمتر ارتفاع دارد ، در زمستان كاشته مي شود، در بهار شكوفه مي دهد و در تابستان محصول آن با دست درو مي شود، كشت زيره نيازمند تابستاني گرم و طولاني مدت با دماي روزانه در حدود 30 درجه ي سانتيگراد مي باشد و معمولا” درآب و هواي مديترانه اي رشد مي كند. زيره ي سبز )cumin( و سياه )Caraway( در ظاهر شبيه يگديگرند، زيره ي سبز صاف تر،بلندترو در رنگ روشن تر از زيره ي سياه است. . ساقه های زیره تو خالی، شیاردار و از قاعده، دارای انشعاباتی است. برگ های این گیاه دارای بریدگی زیاد است، به طوری که به صورت نخ مانند درآمده و به رنگ سبز روشن می باشند.
برگ هایی که در قاعده ی گیاه قرار دارند، دارای دم برگ کوتاه و غلاف مانند هستند. گل های این گیاه، کوچک، سفید و گاهی صورتی، به صورت مجتمع چتر مرکب هستند. میوه های زیره، کشیده و نوک تیز، به طول تا 6 میلی متر و به رنگ قهوه ای و گاهی قهوه ای شکلاتی یا مایل به زرد می باشند. تمام قسمت های گیاه به ویژه میوه ها، دارای بوی خوب و معطر هستند. قسمت مورد استفاده ی زیره، میوه های آن است که به طور مستقیم از آن و یا از اسانس آن، استفاده های بسیار زیاد به عمل می آید.
مواد تشکیل دهنده
زیره ی سیاه حدود 7-3 درصد اسانس دارد. بیش تر اوقات دانه ها را قبل از رسیدن کامل، برداشت می کنند که در این صورت، دارای درصد بالایی اسانس خواهند بود. ماده ی اصلی اسانس، کارون(CARVONE) است که تا 65 درصد اسانس را تشکیل می دهد.
لیمونن، ماده ی مهم دیگر اسانس می باشد که تا 50 درصد اسانس را ممکن است تشیکل دهد. ترکیبات دیگر، شامل 20 -10 درصد روغن ثابت، 20 درصد پروتئین، 20 درصد قندها و مقداری فلاوونویید هستند.
خواص درمانی
دانه های زیره سرشار از آهن بوده و مصرف آن برای مبتلایان به کم خونی و نیز مادران باردار و شیرده توصیه می شود چرا که بدن این گروه از افراد نسبت به دیگران به آهن بیشتری نیاز دارد.
از طرف دیگر، مصرف زیره کمک خوبی برای گوارش است و از ایجاد سوء هاضمه، نفخ، اسهال و حالت تهوع پیشگیری می کند.
دانه های زیره ضدعفونی کننده های قوی هستند و برای درمان سرماخوردگی های معمولی مفید هستند.
زیره از سرفه پیشگیری کرده و برای سیستم تنفسی بدن نیز مفید است. این دانه از آن جا که طبع گرمی دارد از تجمع مخاط در مجاری تنفسی جلوگیری می کند.
برای مقابله با علائم سرماخوردگی می توانید معجون دانه زیره با آب تهیه کرده و آن را جرعه جرعه بنوشید. برای آماده کردن این معجون کافی است یک مشت دانه زیره در آب در حال جوش بریزید و مدتی آن را بجوشانید. نوشیدن این مایع باعث درمان سرماخوردگی و رفع مشکلات گوارشی می شود.
دانه زیره همچنین موجب تحریک ترشح آنزیم هایی در غده پانکراس (لوزالمعده) می شود که به نوبه خود به جذب ریز مغذی ها کمک می کند.
علاوه بر این ها، دانه زیره قدرت کبد را در سم زدایی از بدن افزایش داده و کارآیی این عضو حیاتی را بهبود می بخشد.